Danh mục: Tản mạn

(Nguoiduatin.vn) – Những năm cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, ở Sài Gòn nổi lên bốn nhà cự phú, giàu có nức tiếng. Họ không chỉ giàu nhất Sài Gòn mà còn là giàu nhất Nam Kỳ lục tỉnh và cả Đông Dương. Bởi thế mới có câu: Nhất Sĩ, nhì Phương, tam Xương, tứ Định truyền tụng cho đến mãi ngày nay.Nhân vật số một- Huyện Sĩ  chính là ông ngoại Nam Phương hoàng hậu. Ngày nay, nếu có dịp đi qua góc đường Tôn Thất Tùng  – Nguyễn Trãi (Q.1, TP.HCM), bạn sẽ thấy tọa lạc ở đây là một nhà thờ uy nghiêm, cổ kính. Đó là nhà thờ giáo họ Chợ Đũi. Tuy nhiên dân gian vẫn quen gọi là Nhà thờ Huyện Sĩ nhằm tưởng nhớ người đã bỏ 1/7 gia sản của mình ra để xây dựng và cung tiến. Dần dần tên gọi Nhà thờ Huyện Sĩ trở thành tên gọi chính thức của ngôi thánh đường này.

Cảm nhận về một Sài Gòn xưa cổ kính mà vẫn rất hiện đại

Tiểu sử của Huyện Sĩ đến nay vẫn còn khá giản lược nhưng di sản và tiếng tăm của một dòng họ trâm anh thế phiệt đến nay vẫn lưu truyền. Huyện Sĩ tên thật là Lê Phát Đạt (1841-1900), thuở nhỏ có tên là Sĩ. ông sinh tại Cầu Kho (Sài Gòn) nhưng quê quán ở Tân An (Long An) trong một gia đình theo đạo Công giáo, tên thánh là Philipphê. Do vậy, ông được các tu sĩ người Pháp đưa sang du học ở Pénang (Malaysia). Tại đây, Sĩ được học các ngôn ngữ: La Tinh, Pháp, Hán và Quốc ngữ (chữ Việt mới sơ khai).

Do trùng tên với một người thầy dạy nên Sĩ đổi tên thành Lê Phát Đạt. Khi về nước, Lê Phát Đạt được Chính phủ Nam Kỳ bổ dụng làm thông ngôn, rồi làm ủy viên Hội đồng Quản hạt Nam Kỳ (từ năm 1880). Tuy nhiên, dù đã đổi tên nhưng bà con lối xóm vẫn gọi ông bằng cái tên cúng cơm: Sĩ.

Theo học giả Vương Hồng Sển trong Sài Gòn năm xưa (NXB TP.HCM, 1991) cái sự lên hương của Lê Phát Đạt chẳng qua là ăn may. Tương truyền buổi đầu, Tây mới qua, dân cư tản mác. Pháp phát mãi ruộng đất vô thừa nhận, giá bán rẻ mạt mà vẫn không có người đấu giá (Hồi Tây qua, nghe nói lại, những chủ cũ đều đồng hè bỏ đất, không nhìn nhận, vì nhận e nỗi quan và triều đình Huế khép tội theo Pháp. Vả lại, cũng ước ao một ngày kia Tây bại trận rút lui. Chừng đó ai về chỗ nấy, hấp tấp làm chi cho mang tội).

Không dè bởi đất không ai nhìn, nên Pháp lập Hội đồng Thành phố, ủy ban Điền thổ rồi đưa nhau đi khám xét từng vùng. Đến chỗ nào địa thế tốt, thì những ủy viên bản xứ nhận là của mình: “ùy (Oui) một tiếng! Đến chỗ nào nẻ địa thì lắc đầu, tiếp theo nói Nông (Non) cũng một tiếng! Chung quy chỉ học hai tiếng “ùy”, “Nông” mà có ông lập nghiệp truyền tử lưu tôn. Trận bão năm Giáp Thìn (1904), đất Gò Công bỏ hoang vô số kể, ai đủ can đảm chịu ra mặt đóng thuế thì làm chủ chính thức (mà có ai thèm đâu). Thế rồi, nài ép ông, ông bất đắc dĩ phải chạy bạc mua liều. Nào ngờ vận đỏ, ruộng trúng mùa liên tiếp mấy năm liền. Ông trở nên giàu hụ.

Tương truyền ngôi nhà lầu đồ sộ của Huyện Sĩ tại Tân An (nằm gần ngã ba sông Tân An và Bảo Định) được cất trên thế đất hàm rồng nên gia đình ông trở nên giàu có, danh vọng bậc nhất thời đó. Nhiều tài liệu nói rằng khi đang xây nhà thờ Chợ Đũi (tức nhà thờ Huyện Sĩ), theo yêu cầu của giáo dân vùng Bảy Hiền, người ta đã cắt bớt một gian giữa của nhà thờ này để lấy tiền đó xây nhà thờ Chí Hòa. Con trai của Huyện Sĩ là kỹ sư Lê Phát Thanh cũng bỏ tiền ra xây nhà thờ Hạnh Thông Tây (góc Quang Trung – Lê Văn Thọ, Gò Vấp, TP. HCM). Tất cả những ngôi nhà thờ này đều xây trên đất của Huyện Sĩ. Ngày nay, nếu đi bằng xe máy từ nhà thờ Huyện Sĩ đến nhà thờ Hạnh Thông Tây phải mất gần một tiếng, đủ thấy lãnh thổ của Huyện Sĩ mênh mông chừng nào.

Huyện Sĩ mất năm 1900. Hai mươi năm sau vợ ông là bà Huỳnh Thị Tài cũng tạ thế. Người ta đưa xác hai ông bà vào chôn ở gian sau cung thánh nhà thờ Huyện Sĩ như một nhà mồ. Người viết đã may mắn quen biết với một người là thành viên của Hội đồng giáo xứ nhà thờ Huyện Sĩ nên đã nhờ ông dắt vào tận nơi (đây là khu vực đặc biệt, không phải ai muốn vào cũng được).

Phía bên trái là tượng bán thân bằng thạch cao của ông Huyện Sĩ, kế đến là phần mộ bằng đá cẩm thạch được trang trí hoa văn (nghe nói là chôn nổi). Trên mộ là tượng toàn thân của ông Huyện Sĩ (cũng bằng đá cẩm thạch) nằm kê đầu lên hai chiếc gối, đầu chít khăn đóng quay mặt về phía cung thánh, mình mặc áo dài gấm có hoa văn rất tinh xảo, hai tay đan vào nhau trước ngực, chân đi giày.

Phía bên phải, ở những vị trí đối xứng là tượng bán thân của vợ ông bà Huỳnh Thị Tài (1845-1920), rồi đến mộ và tượng toàn thân của bà: Búi tóc, cũng nằm kê đầu lên hai chiếc gối, hai tay nắm trước ngực, mặc áo dài gấm, chân mang hài. Phía trong cùng còn có tượng bán thân của con trai và con dâu của ông bà là Lê Phát Thanh (bên trái) và Đỗ Thị Thao (bên phải)…

Đứng bên phần mộ của những con người đã từng có một thời giàu có và tiếng tăm nhất nước này, mới thấy kiếp người phù sinh. Tuy nhiên, phải thừa nhận phần mộ có tạc tượng của ông bà Huyện Sĩ xứng đáng là công trình nghệ thuật tuyệt tác.

Con gái lấy vua

Không chỉ có thế, các con của Huyện Sĩ như bà Lê Thị Bính (mẹ của Nam Phương hoàng hậu), Lê Phát Thanh, Lê Phát Vĩnh, Lê Phát Tân đều là những đại điền chủ có rất nhiều đất đai ở Tân An, Đức Hòa, Đức Huệ và Đồng Tháp Mười. Riêng trưởng nam của Huyện Sĩ là Lê Phát An được vua Bảo Đại phong tước An Định Vương, là người duy nhất trong lịch sử Nam Kỳ thuộc hàng dân dã, không là hoàng thân, quốc thích được lên ngôi vị cao quý nhất của triều đình (vương, công, hầu, bá, tử, nam). Năm 1934, nhân dịp gả cô cháu gái về Huế làm Hoàng hậu, Lê Phát An đã tặng cho Nguyễn Hữu Thị Lan 1 triệu đồng tiền mặt để làm của hồi môn (1 triệu đồng lúc bấy giờ giá vàng khoảng 50 đồng/lượng, vị chi món quà này tương đương 20.000 lượng vàng  NV). Gia đình Nguyễn Hữu Hào (cha của Nam Phương hoàng hậu, rể của Huyện Sĩ) giàu hơn Bảo Đại. Trong đời làm vua của mình, vị hoàng đế thích ăn chơi Bảo Đại xài tiền của vợ nhiều hơn của hoàng gia.

Hà Đình Nguyên (TN)

(Theo Người đưa tin)

Bốn phạm trù luật pháp, hành pháp, đạo lý và văn minh luôn có liên hệ rất mật thiết với nhau. Luật pháp không nghiêm minh thì xã hội sẽ sinh loạn, nhưng dù văn bản luật pháp có nghiêm mà hành pháp không nghiêm thì xã hội cũng loạn. Xã hội nhiễu loạn thì đạo lý càng có nguy cơ suy đồi, càng thiếu văn minh. Một khi đạo lý suy đồi thì xã hội dễ sinh loạn, luật pháp lại dễ bị coi thường, dễ thiếu văn minh…

Chính đạo lý suy đồi, luật pháp và hành pháp không nghiêm đã khiến cho nhiều người coi thường luật pháp, mà xảy ra nhiều hiện tượng như:

– Không chỉ những “tặc lớn” như “lâm tặc”, “vàng tặc”, “than tặc”… đều khó trị mà những “tặc nhỏ” như “đinh tặc” cũng kéo dài cả chục năm.

– Nạn “xin đểu”, móc túi hành khách trên xe khách, xe buýt… cũng thường xảy ra.

– Người điều khiển xe không tuân thủ luật giao thông: vượt ẩu, vượt đèn đỏ, chạy xe máy không đội mũ bảo hiểm hoặc đánh võng trên đường phố… Khi vi phạm luật còn ngang nhiên chống lại người thi hành công vụ, như đâm thẳng xe vào cảnh sát giao thông (CSGT), nhổ nước bọt vào mặt CSGT, tát tai CSGT…

Một CSGT làm nhiệm vụ trên đường Láng Hạ (Hà Nội) bị người vi phạm lái xe đâm thẳng vào người và hất lên nắp ca pô.

Trong thời gian gần đây, báo chí đưa tin nhiều vụ cướp giật xuất hiện trên đường phố mà bọn cướp rất hung hãn, sẵn sàng chém, giết người để cướp của. Lại có những kẻ giết người một cách dã man, vô căn cứ như trường hợp Nguyễn Văn Dũng đã dùng dao đâm chết một bác sĩ và làm thương một bác sĩ khác tại bệnh viện đa khoa huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình sáng ngày 16/8/2011, khi biết anh của y chết (do để bệnh quá nặng mới đưa vào bệnh viện, nên các bác sĩ đã không thể cứu chữa được).

Những chuyện đáng tiếc như thế xảy ra, phải chăng nguyên nhân chính là do người dân coi thường pháp luật, khiến những cái xấu, cái ác… dễ dàng xảy ra?

Nhỏ nhặt như chuyện xả rác nơi công cộng, từ đường phố đến công viên, bãi biển… mà thủ phạm là những khách hàng lẫn người bán hàng đủ cả thành phần, trình độ… Thậm chí đêm 26/3/2011, ở 30 tỉnh thành trong nước ta có sự tụ tập của nhiều người trẻ để hưởng ứng chiến dịch Giờ trái đất, đó là việc rất tốt, thế nhưng đã có nơi, sau khi những người trẻ tiên tiến này giải tán thì để lại một bãi rác!

Việc xếp hàng chờ phục vụ, dân ta cũng mang tiếng là chưa được “văn minh”! Người viết đã trải qua những kỷ niệm khó quên trong văn hóa xếp hàng. Đã từng lấy hòn gạch thay vị trí của mình trong hàng từ lúc nửa đêm để chờ sáng sớm được mua gạo, nhưng hòn gạch vẫn được tôn trọng vì những người xếp hàng đều biết hòn gạch nào của ai. Tuy nhiên khi cung không đủ cầu, đưa đến nạn chợ đen thì rất dễ sinh loạn! Như khi đứng xếp hàng từ sáng đến chiều để mua vé xe lửa, đến khi ô cửa bán vé bắt đầu mở ra thì bị những người bặm trợn từ bên ngoài nhào vô “tống một phát văng ra khỏi hàng” để họ giành chỗ!

Ngày nay, những tình huống như thế không còn nữa. Nhưng tại một số quầy làm thủ tục lấy thẻ lên máy bay, thỉnh thoảng có những hướng dẫn viên du lịch không xếp hàng mà từ ngoài đi luôn lên quầy đặt một chồng vé và người làm thủ tục lại ưu tiên xử lý chồng vé ấy…

Đến những hành vi sau đây, thì “được cái gì”, “mất cái gì”, “dư cái gì” và “thiếu cái gì”? Khoảng 4 giờ 30 phút sáng 26/1/2011, một ô tô chở bia từ thành phố Vinh (Nghệ An) hướng về Hà Tĩnh, đến gần cầu Bến Thủy đã đâm vào dải phân cách và lật, làm hàng ngàn lon bia 333 đổ ra đường. Thế là hàng ngàn người dân quanh vùng xúm lại chen nhau giành lấy bia dù không phải của mình, khiến CSGT mệt nhoài vì ách tắc giao thông kéo dài và chủ bia kêu trời không thấu!

Tranh thủ lấy bia khiến “khổ chủ” của bia và CSGT thêm “khổ”.

Khi những hiện tượng như trên xảy ra thì hầu như người ta chỉ nói do dân trí ta thấp, do nhà trường không dạy đạo đức… Quả là tội nghiệp và oan cho những nhà giáo đứng lớp dạy!

Nhưng những hiện tượng kiểu đó có dễ xảy ra ở nước có nền pháp trị nghiêm minh như Singapore không? Ông Lý Quang Diệu đã xây dựng Singapore từ một vùng đất nghèo nàn, lạc hậu trở thành một đất nước giàu mạnh, văn minh, sạch sẽ bậc nhất châu Á chỉ trong mấy mươi năm. Mà khởi đầu của việc xây dựng là một nền pháp trị với việc xử phạt nghiêm minh từ các hành vi nhỏ nhặt nhất của dân chúng như phạt nặng tội xả rác, hút thuốc nơi công cộng, phá hoại tài sản công hay của người khác…

Một thí dụ điển hình là vụ Singapore xử phạt đánh mấy gậy vào mông một thanh niên Mỹ để trị tội “quậy phá” đã tạo ra cuộc khẩu chiến thú vị giữa Mỹ và Singapore vào năm 1994. Nguyên là cậu Mỹ Michael Fan, 18 tuổi, một hôm bỗng dưng nổi hứng lấy bình sơn xịt bậy lên một chiếc xe hơi của một ai đó tại Singapore. Cậu bị cảnh sát Singapore tóm cổ. Một phiên tòa của Singapore đã tuyên án cậu bị 4 tháng tù giam, nộp phạt 2.230USD và bị đánh 6 gậy vào mông!(1).

Sau khi tin được loan, cha mẹ cậu rất tức giận, cho rằng việc đánh gậy vào mông con họ là vi phạm nhân quyền. Dư luận báo chí Mỹ cũng lên tiếng phản đối ầm ĩ, thúc chính quyền Mỹ can thiệp với chính quyền Singapore để một công dân Mỹ khỏi bị cái nhục là bị Singapore quất roi vào mông. Tổng thống Mỹ Bill Clinton cực chẳng đã phải gởi lời xin Singapore tha cho cậu. Nhưng ông Shanmugam Jayakumar, Bộ trưởng Tư pháp kiêm Bộ trưởng Ngoại giao Singapore, đã mạnh mẽ bảo vệ quyền của Singapore và phát biểu trong một hội nghị luật sư quốc tế rằng “không một chính quyền Singapore nào có thể điều hành đất nước hữu hiệu nếu công dân Singapore thấy chính quyền của họ khuất phục trước áp lực của báo chí Mỹ”.

Cho nên Singapore cứ sẽ quất gậy vào mông của Fan, chỉ giảm bớt 2 gậy! Cũng chính Tòa án này trước đó một tháng đã tuyên án quất 12 gậy và 8 tháng tù giam đối với một cậu học sinh 17 tuổi đến từ Hồng Kông. Như vậy là Singapore cứ “đét gậy vào mông” bất cứ “ông trời con” nào phạm luật của Singapore bất chấp từ đâu tới!

Nhưng việc quất mông của Singapore mang đầy tính “kỹ thuật và nghệ thuật”, nghĩa là rất “văn minh”! Người cầm gậy quất đã thực tập quất nhuần nhuyễn trên mô hình; trước khi bị quất thì mông người bị phạt sẽ được mang một cái “quần xịp nhà nghề” được chế tác đặc biệt để bảo vệ những chỗ cần thiết, và tuy cú quất đau thấu trời mà người bị quất vẫn không bị gãy xương, dập gân hay hư dây thần kinh!

Chuyên gia “quất mông” của Singapore biểu diễn kỹ thuật quất trên một mô hình cho thế giới biết trước khi quất vào mông cậu Mỹ Michael Fan(2).

Với cách phạt này, người Singapore không cho là hành động dã man hay vi phạm nhân quyền như người Mỹ nói, mà là bài học sơ đẳng nhất trong đạo học làm người theo văn hóa Đông phương của người Singapore! Ông Jayakumar còn cho biết Singapore cương quyết bảo vệ những luật nghiêm khắc như án tử hình bắt buộc đối với những người buôn bán ma túy và “giam tù để đề phòng” (preventive detention) mà không cần sự xét xử tại tòa án đối với “những tên thuộc những băng nhóm xấu xa và những tên buôn lậu ma túy khét tiếng” mà không thể bị tòa kết án vì “không ai dám đứng ra làm chứng”.

Như thế, muốn xây dựng một đất nước hùng mạnh, phát triển bền vững, người dân được an cư lạc nghiệp trong văn minh, văn hóa cao thì ngoài những điều kiện cần khác như các chính sách đúng đắn về quốc phòng, giáo dục, y tế, kinh tế… còn phải có một nền pháp trị không những với luật pháp nghiêm minh mà việc thi hành luật cũng phải nghiêm minh.

Nhưng như thế nào là nghiêm? Không thể nào nghiêm minh khi mà nhà nước có những chính sách không thích hợp gây hậu quả nghiêm trọng về các mặt kinh tế, xã hội khiến người dân chán nản, coi thường chính quyền; không thể nghiêm minh được khi mà người có chức có quyền lại tham nhũng, nhận hối lộ mà vẫn không bị luật pháp trừng trị thích đáng. Không thể nào nghiêm minh khi nhiều người quyền thế câu kết với những kẻ cơ hội, lợi dụng những sơ hở của luật pháp để làm giàu rất nhanh, bất chính trên tài sản của nhà nước và của đa số dân nghèo. Trong tình cảnh đó, người dân bắt chước coi thường luật pháp là chuyện tất nhiên. “Thượng bất chính, hạ tất loạn” là câu nói xưa nay vẫn còn nguyên giá trị.

Một điều cũng nên lưu ý là không nên lầm tưởng rằng khi có tiến bộ khoa học kỹ thuật, tạo ra đủ loại sản phẩm thỏa mãn các nhu cầu cao của con người và có một nền pháp trị nghiêm thì xã hội văn minh và không còn cái ác. Thật ra, có khoa học kỹ thuật cao, có luật lệ nghiêm minh được ghi thành văn bản thì chưa phải là văn minh đích thực khi con người thiếu cái đạo lý sống làm người lương thiện, khi con người chỉ “thiện”, “bác ái” với những người cùng phe nhóm, với những gì họ nghĩ lầm là có lợi cho họ, khiến họ có thể dễ dàng làm những việc ác…

Các hiện tượng đã và đang xảy ra ở các nước phát triển phương Tây minh chứng điều này. Chẳng hạn Anders Breivik ở Na Uy, do niềm tin tôn giáo mù quáng, ngày 23/7/2011 đã âm mưu cho nổ bom và vài giờ sau lại dùng súng bắn làm chết 92 người vô tội, không hề thù oán gì với y cả; hay như Shawn Morgan đã trùm bao plastic làm chết ngạt em bé gái 3 tuổi con nhà hàng xóm tại bang Missouri (Mỹ) ngày 6/8/2011(3); hay một người đàn ông ở bang Louisiana (Mỹ) hôm 16/8/2011 đã lấy gậy đánh rồi dùng dao chặt đầu, tay chân đứa con trai 7 tuổi bị tật nguyền của y và đem đầu đứa bé để gần đường cốt cho mẹ cậu bé thấy!(4).

Vì vậy, trong khi nhà nước ta theo đuổi chính sách phát triển sản xuất, kinh doanh để cố chạy theo phong cách của các nước tiên tiến phương Tây mà lơ là, quên đi những mặt tốt trong đạo học làm người tử tế vốn đã có sẵn trong văn hóa truyền thống của cha ông, là cái nền tảng của văn minh đích thực, khiến nhiều người đua nhau làm giàu bất chấp mọi thủ đoạn trong bối cảnh luật pháp thiếu nghiêm minh, chính sách kinh tế xã hội còn nhiều sai lầm nên bất công có đất nảy nở, sự cách biệt giàu nghèo trong xã hội càng tăng… thì cái ác trong xã hội sẽ tăng lên là điều không thể tránh khỏi.

Quảng Thanh

(Theo tạp Chí Hồn Việt)

Bốn phạm trù luật pháp, hành pháp, đạo lý và văn minh luôn có liên hệ rất mật thiết với nhau. Luật pháp không nghiêm minh thì xã hội sẽ sinh loạn, nhưng dù văn bản luật pháp có nghiêm mà hành pháp không nghiêm thì xã hội cũng loạn. Xã hội nhiễu loạn thì đạo lý càng có nguy cơ suy đồi, càng thiếu văn minh. Một khi đạo lý suy đồi thì xã hội dễ sinh loạn, luật pháp lại dễ bị coi thường, dễ thiếu văn minh…

Chính đạo lý suy đồi, luật pháp và hành pháp không nghiêm đã khiến cho nhiều người coi thường luật pháp, mà xảy ra nhiều hiện tượng như:

– Không chỉ những “tặc lớn” như “lâm tặc”, “vàng tặc”, “than tặc”… đều khó trị mà những “tặc nhỏ” như “đinh tặc” cũng kéo dài cả chục năm.

– Nạn “xin đểu”, móc túi hành khách trên xe khách, xe buýt… cũng thường xảy ra.

– Người điều khiển xe không tuân thủ luật giao thông: vượt ẩu, vượt đèn đỏ, chạy xe máy không đội mũ bảo hiểm hoặc đánh võng trên đường phố… Khi vi phạm luật còn ngang nhiên chống lại người thi hành công vụ, như đâm thẳng xe vào cảnh sát giao thông (CSGT), nhổ nước bọt vào mặt CSGT, tát tai CSGT…

Một CSGT làm nhiệm vụ trên đường Láng Hạ (Hà Nội) bị người vi phạm lái xe đâm thẳng vào người và hất lên nắp ca pô.

Trong thời gian gần đây, báo chí đưa tin nhiều vụ cướp giật xuất hiện trên đường phố mà bọn cướp rất hung hãn, sẵn sàng chém, giết người để cướp của. Lại có những kẻ giết người một cách dã man, vô căn cứ như trường hợp Nguyễn Văn Dũng đã dùng dao đâm chết một bác sĩ và làm thương một bác sĩ khác tại bệnh viện đa khoa huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình sáng ngày 16/8/2011, khi biết anh của y chết (do để bệnh quá nặng mới đưa vào bệnh viện, nên các bác sĩ đã không thể cứu chữa được).

Những chuyện đáng tiếc như thế xảy ra, phải chăng nguyên nhân chính là do người dân coi thường pháp luật, khiến những cái xấu, cái ác… dễ dàng xảy ra?

Nhỏ nhặt như chuyện xả rác nơi công cộng, từ đường phố đến công viên, bãi biển… mà thủ phạm là những khách hàng lẫn người bán hàng đủ cả thành phần, trình độ… Thậm chí đêm 26/3/2011, ở 30 tỉnh thành trong nước ta có sự tụ tập của nhiều người trẻ để hưởng ứng chiến dịch Giờ trái đất, đó là việc rất tốt, thế nhưng đã có nơi, sau khi những người trẻ tiên tiến này giải tán thì để lại một bãi rác!

Việc xếp hàng chờ phục vụ, dân ta cũng mang tiếng là chưa được “văn minh”! Người viết đã trải qua những kỷ niệm khó quên trong văn hóa xếp hàng. Đã từng lấy hòn gạch thay vị trí của mình trong hàng từ lúc nửa đêm để chờ sáng sớm được mua gạo, nhưng hòn gạch vẫn được tôn trọng vì những người xếp hàng đều biết hòn gạch nào của ai. Tuy nhiên khi cung không đủ cầu, đưa đến nạn chợ đen thì rất dễ sinh loạn! Như khi đứng xếp hàng từ sáng đến chiều để mua vé xe lửa, đến khi ô cửa bán vé bắt đầu mở ra thì bị những người bặm trợn từ bên ngoài nhào vô “tống một phát văng ra khỏi hàng” để họ giành chỗ!

Ngày nay, những tình huống như thế không còn nữa. Nhưng tại một số quầy làm thủ tục lấy thẻ lên máy bay, thỉnh thoảng có những hướng dẫn viên du lịch không xếp hàng mà từ ngoài đi luôn lên quầy đặt một chồng vé và người làm thủ tục lại ưu tiên xử lý chồng vé ấy…

Đến những hành vi sau đây, thì “được cái gì”, “mất cái gì”, “dư cái gì” và “thiếu cái gì”? Khoảng 4 giờ 30 phút sáng 26/1/2011, một ô tô chở bia từ thành phố Vinh (Nghệ An) hướng về Hà Tĩnh, đến gần cầu Bến Thủy đã đâm vào dải phân cách và lật, làm hàng ngàn lon bia 333 đổ ra đường. Thế là hàng ngàn người dân quanh vùng xúm lại chen nhau giành lấy bia dù không phải của mình, khiến CSGT mệt nhoài vì ách tắc giao thông kéo dài và chủ bia kêu trời không thấu!

Tranh thủ lấy bia khiến “khổ chủ” của bia và CSGT thêm “khổ”.

Khi những hiện tượng như trên xảy ra thì hầu như người ta chỉ nói do dân trí ta thấp, do nhà trường không dạy đạo đức… Quả là tội nghiệp và oan cho những nhà giáo đứng lớp dạy!

Nhưng những hiện tượng kiểu đó có dễ xảy ra ở nước có nền pháp trị nghiêm minh như Singapore không? Ông Lý Quang Diệu đã xây dựng Singapore từ một vùng đất nghèo nàn, lạc hậu trở thành một đất nước giàu mạnh, văn minh, sạch sẽ bậc nhất châu Á chỉ trong mấy mươi năm. Mà khởi đầu của việc xây dựng là một nền pháp trị với việc xử phạt nghiêm minh từ các hành vi nhỏ nhặt nhất của dân chúng như phạt nặng tội xả rác, hút thuốc nơi công cộng, phá hoại tài sản công hay của người khác…

Một thí dụ điển hình là vụ Singapore xử phạt đánh mấy gậy vào mông một thanh niên Mỹ để trị tội “quậy phá” đã tạo ra cuộc khẩu chiến thú vị giữa Mỹ và Singapore vào năm 1994. Nguyên là cậu Mỹ Michael Fan, 18 tuổi, một hôm bỗng dưng nổi hứng lấy bình sơn xịt bậy lên một chiếc xe hơi của một ai đó tại Singapore. Cậu bị cảnh sát Singapore tóm cổ. Một phiên tòa của Singapore đã tuyên án cậu bị 4 tháng tù giam, nộp phạt 2.230USD và bị đánh 6 gậy vào mông!(1).

Sau khi tin được loan, cha mẹ cậu rất tức giận, cho rằng việc đánh gậy vào mông con họ là vi phạm nhân quyền. Dư luận báo chí Mỹ cũng lên tiếng phản đối ầm ĩ, thúc chính quyền Mỹ can thiệp với chính quyền Singapore để một công dân Mỹ khỏi bị cái nhục là bị Singapore quất roi vào mông. Tổng thống Mỹ Bill Clinton cực chẳng đã phải gởi lời xin Singapore tha cho cậu. Nhưng ông Shanmugam Jayakumar, Bộ trưởng Tư pháp kiêm Bộ trưởng Ngoại giao Singapore, đã mạnh mẽ bảo vệ quyền của Singapore và phát biểu trong một hội nghị luật sư quốc tế rằng “không một chính quyền Singapore nào có thể điều hành đất nước hữu hiệu nếu công dân Singapore thấy chính quyền của họ khuất phục trước áp lực của báo chí Mỹ”.

Cho nên Singapore cứ sẽ quất gậy vào mông của Fan, chỉ giảm bớt 2 gậy! Cũng chính Tòa án này trước đó một tháng đã tuyên án quất 12 gậy và 8 tháng tù giam đối với một cậu học sinh 17 tuổi đến từ Hồng Kông. Như vậy là Singapore cứ “đét gậy vào mông” bất cứ “ông trời con” nào phạm luật của Singapore bất chấp từ đâu tới!

Nhưng việc quất mông của Singapore mang đầy tính “kỹ thuật và nghệ thuật”, nghĩa là rất “văn minh”! Người cầm gậy quất đã thực tập quất nhuần nhuyễn trên mô hình; trước khi bị quất thì mông người bị phạt sẽ được mang một cái “quần xịp nhà nghề” được chế tác đặc biệt để bảo vệ những chỗ cần thiết, và tuy cú quất đau thấu trời mà người bị quất vẫn không bị gãy xương, dập gân hay hư dây thần kinh!

Chuyên gia “quất mông” của Singapore biểu diễn kỹ thuật quất trên một mô hình cho thế giới biết trước khi quất vào mông cậu Mỹ Michael Fan(2).

Với cách phạt này, người Singapore không cho là hành động dã man hay vi phạm nhân quyền như người Mỹ nói, mà là bài học sơ đẳng nhất trong đạo học làm người theo văn hóa Đông phương của người Singapore! Ông Jayakumar còn cho biết Singapore cương quyết bảo vệ những luật nghiêm khắc như án tử hình bắt buộc đối với những người buôn bán ma túy và “giam tù để đề phòng” (preventive detention) mà không cần sự xét xử tại tòa án đối với “những tên thuộc những băng nhóm xấu xa và những tên buôn lậu ma túy khét tiếng” mà không thể bị tòa kết án vì “không ai dám đứng ra làm chứng”.

Như thế, muốn xây dựng một đất nước hùng mạnh, phát triển bền vững, người dân được an cư lạc nghiệp trong văn minh, văn hóa cao thì ngoài những điều kiện cần khác như các chính sách đúng đắn về quốc phòng, giáo dục, y tế, kinh tế… còn phải có một nền pháp trị không những với luật pháp nghiêm minh mà việc thi hành luật cũng phải nghiêm minh.

Nhưng như thế nào là nghiêm? Không thể nào nghiêm minh khi mà nhà nước có những chính sách không thích hợp gây hậu quả nghiêm trọng về các mặt kinh tế, xã hội khiến người dân chán nản, coi thường chính quyền; không thể nghiêm minh được khi mà người có chức có quyền lại tham nhũng, nhận hối lộ mà vẫn không bị luật pháp trừng trị thích đáng. Không thể nào nghiêm minh khi nhiều người quyền thế câu kết với những kẻ cơ hội, lợi dụng những sơ hở của luật pháp để làm giàu rất nhanh, bất chính trên tài sản của nhà nước và của đa số dân nghèo. Trong tình cảnh đó, người dân bắt chước coi thường luật pháp là chuyện tất nhiên. “Thượng bất chính, hạ tất loạn” là câu nói xưa nay vẫn còn nguyên giá trị.

Một điều cũng nên lưu ý là không nên lầm tưởng rằng khi có tiến bộ khoa học kỹ thuật, tạo ra đủ loại sản phẩm thỏa mãn các nhu cầu cao của con người và có một nền pháp trị nghiêm thì xã hội văn minh và không còn cái ác. Thật ra, có khoa học kỹ thuật cao, có luật lệ nghiêm minh được ghi thành văn bản thì chưa phải là văn minh đích thực khi con người thiếu cái đạo lý sống làm người lương thiện, khi con người chỉ “thiện”, “bác ái” với những người cùng phe nhóm, với những gì họ nghĩ lầm là có lợi cho họ, khiến họ có thể dễ dàng làm những việc ác…

Các hiện tượng đã và đang xảy ra ở các nước phát triển phương Tây minh chứng điều này. Chẳng hạn Anders Breivik ở Na Uy, do niềm tin tôn giáo mù quáng, ngày 23/7/2011 đã âm mưu cho nổ bom và vài giờ sau lại dùng súng bắn làm chết 92 người vô tội, không hề thù oán gì với y cả; hay như Shawn Morgan đã trùm bao plastic làm chết ngạt em bé gái 3 tuổi con nhà hàng xóm tại bang Missouri (Mỹ) ngày 6/8/2011(3); hay một người đàn ông ở bang Louisiana (Mỹ) hôm 16/8/2011 đã lấy gậy đánh rồi dùng dao chặt đầu, tay chân đứa con trai 7 tuổi bị tật nguyền của y và đem đầu đứa bé để gần đường cốt cho mẹ cậu bé thấy!(4).

Vì vậy, trong khi nhà nước ta theo đuổi chính sách phát triển sản xuất, kinh doanh để cố chạy theo phong cách của các nước tiên tiến phương Tây mà lơ là, quên đi những mặt tốt trong đạo học làm người tử tế vốn đã có sẵn trong văn hóa truyền thống của cha ông, là cái nền tảng của văn minh đích thực, khiến nhiều người đua nhau làm giàu bất chấp mọi thủ đoạn trong bối cảnh luật pháp thiếu nghiêm minh, chính sách kinh tế xã hội còn nhiều sai lầm nên bất công có đất nảy nở, sự cách biệt giàu nghèo trong xã hội càng tăng… thì cái ác trong xã hội sẽ tăng lên là điều không thể tránh khỏi.

Quảng Thanh

(Theo tạp Chí Hồn Việt)

Đời sống xã hội của người Việt đã trải qua hàng nghìn năm, tổ chức xã hội của người Việt gắn liền với cộng đồng làng xã. Ở mỗi làng xã của người Việt cổ truyên có những công trình văn hóa hình thành và tổn tại lâu đời như Đình Làng, chùa làng, văn chỉ, quán…

Trong phạm vi bài viết nhỏ này chỉ đề cập đến một công trình kiến trúc phổ biến của cộng đồng người Việt gắn bó với đời sống người việt, mang những chức năng, đặc điểm phản ánh yếu tố lịch sử ,văn hóa, chính trị, pháp lý là nhân chứng của lịch sử chứng kiến sự phát triển thăng trầm của xã hội người việt đó chính là Đình làng.

Đình làng không biết có trong đời sống xã hội người Việt từ bao giờ nhưng khi được xây dựng ở làng quê Việt mang những chức năng và đặc điểm chung của nó.

Đình làng là chốn đình chung của cả làng nơi đó diễn ra các cuộc họp mà người họp là nam giới ở tuổi lên bô. Tại các cuộc họp này các bô bàn bạc và thống nhất giải quyết các công việc của làng theo các yêu cầu của nhà nước trung ương triển khai xuống hoặc các công việc của làng xã đặt ra. Hay nói cách khác là nơi diễn ra các cuộc họp bàn giải quyết các công việc chung của làng xã. Mang tính hành chính và tự quản của làng xã.

Đình làng còn là nơi để thờ cúng các vị thành hoàng làng có công với làng, có công với đất nước, dân tộc. Việc thờ cúng này theo phong tục của làng xã để tri ân các vị thánh, hoặc việc thờ cúng các vị thần này theo sắc phong của Nhà vua. Nhà vua sắc phong công lao cho vị thánh và giao nhiệm vụ cho vị thánh đó gia hộ bảo vệ làng xã, ngược lại làng xã có bổn phận thờ cúng vị thánh của làng mình, qua đó cũng thể hiện tri ân công đức vị thánh và cũng là tri ân nhà vua.

Đình làng còn là nơi diễn ra các lễ hội của làng xã mang các yếu tố văn hóa truyền thống của làng. Thông qua lễ hội người dân của làng xã được dịp bầy tỏ lòng tri ân các vị thánh và tham gia các trò chơi trong lễ hội phản ánh các giá trị tự do tư tưởng, tự do của con người.

Đình làng khi xây dựng  thông thường được làng xã chọn khu đất cao thoáng rộng và khu đất để xây đình thường đặt ở ngoài làng xóm. Rất hiếm khi xây trong làng.

Tại sao lại  đình làng lại có những chức năng và đặc điểm như vậy, điều này có rất nhiều sự lý giải khác nhau nhưng có 1 sự lý giải về kiến trúc không gian, chức năng  của đình làng người việt thể  hiện mối liên hệ với câu ca của người Việt : “Phép vua thua lệ Làng”.

Phép vua thua lệ làng đã tồn tại rất lâu bền với người việt phản ánh thực tế đời sống xã hội người việt ở mỗi làng xã có quy tắc riêng cho mình, các quy tắc này được cộng đồng làng xã tôn trọng thực thi bên cạnh pháp luật của nhà vua, Nhiều khi lệ làng được coi trọng hơn phép vua. Điều này cũng phản ánh một thực tế pháp luật của nhà vua  chưa đủ mạnh, chưa phản ánh được nguyện vọng của dân chúng mà nhiều điều của pháp luật đã đối lập với quyền lợi của dân chúng, pháp luật đã không là thước đo đại lượng của đời sống xã hội. Khi nào pháp luật của nhà vua bị dân chúng đánh giá thấp, không sử dụng mà sử dụng lệ làng thì giai đoạn đó lịch sử  Đại Việt kém phát triển trên mọi lĩnh vực.

Cho nên khi ban hành pháp luật, chiếu, chỉ dụ hoặc các quyết định cai trị của chính quyền cấp trên thường được tổ chức triển khai đến dân chúng tại đình làng. Mà đình làng được xây dựng ở ngoài làng chứ không phải là trong làng, nếu để trong làng thì triển khai sẽ  yếu thế (người dân coi thường pháp luật) pháp luật và các chính sách cai trị của nhà nước thấp hơn lệ làng của làng xã, ảnh hưởng đến uy tín và các chính sách của triều đình.

Đến thế kỷ thứ 15 thời Lê Sơ chúng ta chứng kiến được một cuộc cải cách rất lớn của Hoàng đế Lê Thánh tông về giải quyết mối quan hệ phép vua và lệ làng một cách hợp lý. Ông sử dụng biện pháp cai trị kết hợp giữa phép vua (luật) và lệ làng đã đạt hiệu quả cao trong đời sống xã hội Đại Việt. Thông qua sự kết hợp này mà Lê Thánh Tông đã thống nhất được tư tưởng, nhân lực, vật lực hướng về trung ương làm cho nhà nước, và xã hội phong kiến đại việt phát triển cực thịnh. Cách làm của Nhà vua Lê Thánh Tông biểu hiện ở chỗ: Một Đạo dụ của Lê Thánh Tông được sách Hồng Đức thiện chính thư  ghi lại (không rõ năm). Các câu chữ trong Đạo dụ này thể hiện rõ 5 ý: Các làng xã không nên có khoán ước riêng,  vì đã có luật pháp chung của Nhà nước rồi; Làng nào có tục khác lạ thì có thể cho lập khoán ước và đặt ra những lệ cấm; Việc thảo ra hương ước phải là những người có học thức, có đức hạnh, có chức phận chính thức và có tuổi tác;  Khoán ước phải được quan trên kiểm duyệt; Khi đã có khoán ước rồi mà vẫn còn có những người không chịu tuân theo, cứ nhóm họp riêng, thì sẽ bị quan trên trị tội.

Lê Thánh Trông trong đời làm vua của mình còn là ông vua sắc phong cho rất nhiều các vị thần thờ cúng tại các làng Việt, sau này các triều đại tiếp theo cũng đã tiếp nối truyền thống này. Điều này phản ánh sự ngự trị của quyền lực nhà vua trong tư tưởng của dân chúng, qua đó đề cao được quyền lực của nhà vua thống nhất được phép vua với lệ làng.

Như vậy, qua hình ảnh của ngôi đình làng, Những câu ca về lệ làng phép vua chúng ta thấy phần nào có những mối liên hệ giữa chúng, phản ánh những giá trị về lịch sử, văn hóa. Qua đây chúng ta cũng có thể rút ra bài học của lịch sử. Các giá trị văn hóa vật thể, phi vật thế đó phản ánh hơi thở, đời sống của người dân luôn luôn có sự liên hệ chặt chẽ với nhà nước trung ương. Là những người lãnh đạo của đất nước biết lắng nghe, phát hiện và điều chỉnh đúng, những chính sách của nhà nước hợp lòng dân, phản ánh lợi ích của người dân, của quốc gia, dân tộc thì sẽ đưa đất nước phát triển nhanh, mạnh, vững chắc,  giữ và phát huy được bản sắc văn hóa tốt đẹp.

ThS. Trương Vĩnh Khang – Viện Nhà nước và Pháp luật

Theo: Báo Dân trí điện tử

Văn hoá được hiểu là tất cả những gì, kể cả bản thân con người, do con người từ thế hệ này đến thế hệ khác nối tiếp nhau thông qua lao động sáng tạo ra và xây dựng nên nhằm đáp ứng các nhu cầu về đời sống vật chất, tinh thần của mình. Mọi quốc gia, dân tộc đều có nền văn hoá riêng được xây dựng và phát triển trong suốt quá trình dựng nước và giữ nước. Trong quá trình toàn cầu hoá, văn hoá chính là nền tảng để dân tộc Việt Nam hội nhập nhưng không hoà tan. Văn hoá pháp lý là một bộ phận hợp thành của nền văn hoá dân tộc và hàm chứa trong nó ba yếu tố: ý thức pháp luật; hệ thống pháp luật và trình độ, kỹ năng, nghệ thuật áp dụng pháp luật trong đời sống xã hội.

1.Ý thức pháp luật

Ý thức pháp luật thuộc lĩnh vực đời sống của con người. Cấu trúc của ý thức pháp luật bao gồm các yếu tố và mối quan hệ chặt chẽ giữa chúng, như: trí tuệ pháp luật; tình cảm pháp luật và thói quen pháp luật.

1.1. Trí tuệ pháp luật

Trí tuệ pháp luật được thể hiện ở ba nội dung: nhận thức pháp luật; tri thức pháp luật; học thuyết pháp lý.

Nhận thức pháp luật của con người thể hiện ở trình độ hiểu biết nhiều hay ít, nông hay sâu về nội dung của các quy phạm pháp luật và quá trình điều chỉnh của pháp luật đối với các quan hệ xã hội. Nhận thức pháp luật có thể phân biệt thành ba mức độ khác nhau: chưa nhận thức được; nhận thức chưa đầy đủ và nhận thức tương đối toàn diện. Trí tuệ của con người là không có giới hạn. Từ nhận thức chưa đầy đủ đến nhận thức ngày một rõ ràng hơn, sâu sắc hơn, toàn diện hơn về pháp luật là con đường tất yếu con người phải trải qua. Nhận thức đúng về pháp luật là bảo đảm quan trọng cho mỗi người hành động đúng theo yêu cầu của pháp luật. Không nhận thức được pháp luật hoặc nhận thức sai lệch về pháp luật sẽ dẫn đến vi phạm pháp luật. Vì vậy, Nhà nước ta dành phần ngân sách đáng kể, sử dụng phương tiện vật chất, kỹ thuật và luôn kiên trì, bền bỉ để tổ chức giáo dục, tuyên truyền, phổ biến pháp luật cho dân chúng.

Tri thức pháp luật thể hiện ở trình độ hiểu biết pháp luật một cách đầy đủ, sâu sắc, là kết quả của tính năng động, tìm tòi, khám phá trong hoạt động tư duy của con người. Tri thức pháp luật cần cho mọi người, mọi ngành. Để đảm bảo thành công cho sự nghiệp xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân và vì dân, Nhà nước cần đề ra hệ thống chỉ tiêu trình độ tri thức pháp luật cho công dân và cán bộ công chức, viên chức. Hệ thống chỉ tiêu đó có thể là: trình độ tri thức pháp luật phổ thông (có hiểu biết về quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân); trình độ tri thức pháp luật trung cấp (đối với công chức bình thường phải nắm được pháp luật về hành chính, bộ máy nhà nước…); trình độ tri thức pháp luật đại học (đối với công chức, viên chức ngành tư pháp phải có bằng cử nhân luật…); trình độ tri thức pháp luật trên đại học (đối với các giảng viên đại học chuyên về các môn khoa học pháp lý, các cán bộ quản lý các cơ sở đào tạo chuyên luật, các cơ sở nghiên cứu về luật…).

Trình độ tri thức pháp luật của công chức, viên chức ở cương vị nào phải tương xứng với cương vị đó, hoạt động ở lĩnh vực nào phải nắm vững pháp luật về lĩnh vực ấy. Đảng Cộng sản Việt Nam nhận thức rất rõ yêu cầu này nên khi đề ra đường lối đổi mới, Văn kiện Đại hội VI (tháng 12/1986) đã khẳng định: “Cán bộ quản lý hành chính nhà nước từ Bộ trưởng, Thứ trưởng, Chủ tịch các cấp, Cục, Vụ trưởng đều phải là những người hiểu biết nguyên tắc, chế độ quản lý hành chính, hiểu biết pháp luật, hiểu biết chuyên môn… Các cán bộ lãmh đạo và quản lý ở các cương vị chủ chốt từ trung ương đến tỉnh, huyện, xã, từ Tổng giám đốc đến cán bộ quản lý cơ sở đều phải qua các lớp bồi dưỡng định kỳ có sát hạch theo chương trình thiết thực, có hệ thống về đường lối, chính sách, cơ chế quản lý và kiến thức quản lý mới về chuyên môn, nghiệp vụ và về pháp luật…”¹. Hiện nay, trong điều kiện mới thì những yêu cầu trên của Đảng cần phải được nhấn mạnh hơn, kiên quyến hơn trong thực thi nhằm phục vụ tốt hơn sự nghiệp xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân. Tri thức pháp luật không tương xứng với cương vị công tác, với quyền hạn và trách nhiệm được giao là nguyên nhân tiềm ẩn của sự vi phạm pháp luật, lạm quyền, cửa quyền.

Học thuyết pháp lý. Cũng như mọi ngành khoa học khác, khoa học pháp lý trong quá trình phát triển về mặt lý luận đã phát sinh ra nhiều học thuyết khác nhau như học thuyết pháp trị, đức trị, kỹ trị, tam quyền phân lập… Các nhà khoa học pháp lý chân chính của Việt Nam cần quan tâm  xây dựng ý thức hệ pháp luật quốc gia của mình trên cơ sở tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật. Nội dung cốt lõi của học thuyết pháp luật Việt Nam phải bao hàm những vấn đề cơ bản sau: pháp luật là ý chí của nhân dân lao động Việt Nam; Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân; nhân dân là chủ thể của quyền lực nhà nước; quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp… Việc áp dụng một cách máy móc các học thuyết pháp lý của nước ngoài vào hoàn cảnh Việt Nam là điều cần tránh.

1.2. Tình cảm pháp luật

Tình cảm con người là những rung động đặc thù về tâm hồn được biểu hiện thông qua các cung bậc của cảm xúc như vui mừng, sợ hãi, oán ghét, thán phục, niềm tin và hi vọng, sự chán chường, sự mất lòng tin… Tình cảm con người được thể hiện bằng những thái độ như ủng hộ hay phản đối, gần gũi hay xa lánh, quan tâm hay thờ ơ… Từ đó có thể hiểu tình cảm pháp luật là những rung động về tâm hồn của con người đối với pháp luật nói chung và đối với những hành vi cụ thể được pháp luật điều chỉnh. Tình cảm pháp luật là niềm tin hay mất niềm tin, là sự tôn trọng hay không tôn trọng đối với pháp luật và những việc liên quan đến pháp luật. Tình cảm pháp luật của mỗi người là khác nhau: có người rất tôn trọng pháp luật, sống có kỷ cương, nền nếp nhưng có người lại coi thường pháp luật, nói đến pháp luật là họ cảm thấy mất tự do.

Trong đời sống xã hội, tình cảm pháp luật của công dân chiếm vị trí đặc biệt quan trọng. Người có tình cảm pháp luật theo hướng tích cực sẽ tự nguyện tuân thủ pháp luật góp phần hoàn thành nghĩa vụ, nâng cao trách nhiệm của mình đối với gia đình, cộng đồng và Tổ quốc. Vì vậy, Nhà nước cần có các biện pháp phù hợp thường xuyên vun đắp, bồi dưỡng tình cảm pháp luật cho dân chúng.

1.3. Ý chí, thói quen pháp luật

Tình cảm pháp luật lành mạnh luôn xuất hiện ở những người có ý chí pháp luật vững vàng. Người có ý chí pháp luật vững vàng luôn giữ vững được tình cảm pháp luật tích cực và luôn có hành vi xử sự phù hợp với pháp luật. Ngay cả trong trường hợp bị mua chuộc, bị khống chế, bị đe doạ đến tính mạng thì người có ý chí pháp luật vững vàng cũng không thực hiện hành vi trái luật. Hơn thế nữa, người có ý chí pháp luật vững vàng không dung thứ, làm ngơ trước những hành vi vi phạm pháp luật của bất kỳ ai. Họ luôn đấu tranh ngăn chặn các hành vi phạm pháp nhằm bảo vệ pháp luật.

Quá trình tuân thủ pháp luật trong đời sống xã hội luôn hình thành các thói quen pháp luật và khó có thể cưỡng lại thói quen khi nó đã trở thành nếp sống của con người, trong đó có thói quen tích cực và thói quen tiêu cực. Người có thói quen tốt về pháp luật trước khi làm bất cứ việc gì đều tìm hiểu, tra cứu kỹ càng pháp luật; tham khảo đầy đủ ý kiến của các chuyên gia, lắng nghe đầy đủ các lập luận phản biện. Họ là lực lượng quan trọng trong việc nâng cao hiệu lực quản lý của Nhà nước. Nhà nước cần tuyên truyền, phổ biến, có biện pháp nhân rộng thói quen tích cực trong dân chúng. Ngoài ra, Nhà nước cũng đồng thời phải có kế hoạch khắc phục thói quen tiêu cực. Biểu hiện của thói quen tiêu cực về pháp luật trong quản lý là quản lý không theo pháp luật: lối quản lý tuỳ tiện, nghĩ sao làm vậy, không chịu tìm hiểu pháp luật trước khi ra quyết định, không muốn để người khác phản biện, chỉ muốn người khác tung hô, phụ hoạ ý kiến của mình. Người có thói quen pháp luật xấu trong quản lý thường chỉ chú ý đến lợi ích ngành mình, địa phương mình, xem nhẹ lợi ích đại cục, lợi ích chung của đất nước; khi không hoàn thành nhiệm vụ thường đổ lỗi cho sự bất cập của cơ chế, pháp luật.

Trí tuệ pháp luật, tình cảm pháp luật và ý chí, thói quen pháp luật là ba yếu tố hợp thành ý thức pháp luật. Khi nói đến việc nâng cao ý thức pháp luật thì phải có biện pháp đồng bộ nâng cao tất cả các yếu tố hợp thành.

2. Hệ thống pháp luật

Lịch sử xã hội loài người cho thấy, khi nào pháp luật hợp lòng người, rõ ràng và được tuân thủ nghiêm minh thì lòng dân quy tụ vào một mối, hiệu lực quản lý nhà nước được nâng cao và đạt hiệu quả, xã hội phát triển ổn định. Ngược lại, nếu pháp luật không rõ ràng, không minh bạch, lạc hậu, việc tuân thủ pháp luật bị buông lỏng thì công lý suy giảm, lòng dân không yên, xã hội lâm vào tình trạng mất ổn định. Như vậy, rối loạn trước hết là rối loạn kỷ cương, phép nước và lập lại trật tự, ổn định cũng bắt đầu từ việc sửa đổi chính sách, pháp luật. Muốn thúc đẩy xã hội phát triển phải xây dựng được một hệ thống pháp luật hoàn thiện. Hệ thống pháp luật của một quốc gia được coi là hoàn thiện nếu đạt được các tiêu chí sau:

Một là, phù hợp với trình độ phát triển và quy luật khách quan của xã hội. Pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội, làm cơ sở pháp lý thống nhất cho sự phát triển mọi mặt của xã hội. Pháp luật sẽ tác động tích cực đến sự phát triển của xã hội khi nó được xây dựng  phù hợp với quy luật kinh tế – xã hội, trình độ phát triển, thực tiễn của đời sống xã hội. Khi một quy phạm pháp luật nào đó không còn phù hợp với sự phát triển của xã hội thì cần phải sửa đổi, bổ sung.

Hai là, mang tính đồng bộ, thống nhất. Pháp luật bao gồm một hệ thống các văn bản luật và văn bản dưới luật. Pháp luật chỉ được phát huy tác dụng khi hệ thống các văn bản đó đồng bộ với nhau, các điều luật không mâu thuẫn, chồng chéo mà phải thống nhất với nhau. Văn bản dưới luật phải phù hợp với văn bản luật. Các đạo luật phải phù hợp với Hiến pháp.

Ba là, mang tính ổn định cao. Sự ổn định của pháp luật thể hiện sự ổn định của xã hội. Nhà làm luật phải nhận thức được xu thế phát triển, dự kiến được các tình huống có thể xảy ra trong tương lai để định ra các đạo luật phù hợp với thực tiễn. Pháp luật ổn định đem lại lòng tin cho dân chúng, đặc biệt là các nhà đầu tư, các doanh nhân. Để pháp luật hay thay đổi là điều nên tránh.

Bốn là, được ban hành theo một trình tự, thủ tục chặt chẽ. Làm luật không phải là sáng kiến bất chợt mà là một quá trình nghiền ngẫm, nghiên cứu, khảo sát thực tiễn, đúc kết, thí nghiệm, thực nghiệm công phu. Trước hết, nhà làm luật phải đề ra chương trình, kế hoạch, phân công cơ quan chủ trì và phối hợp soạn thảo, đưa ra các cơ quan và đoàn thể thảo luận, đưa ra toàn dân thảo luận, giai đoạn chỉnh sửa…, trước khi thông qua phải được phản biện nghiêm túc và đầy đủ của các cơ quan nghiên cứu có kinh nghiệm, các nhà khoa học pháp lý uy tín. Chừng nào còn thấy dự thảo luật chưa bảo đảm chất lượng thì chưa nên gượng ép ban hành. Không thể làm luật theo kiểu giao khoán hoặc chạy theo tiến độ.

Năm là, phải dễ hiểu và minh bạch. Ngôn ngữ pháp luật phải rõ ràng, chính xác, minh bạch, cụ thể, ngắn gọn để mọi người đều hiểu và làm đúng như nhau. Pháp luật được ban hành để áp dụng vào thực tiễn cuộc sống nên nội dung của pháp luật phải dễ hiểu, dễ nhớ và dễ thi hành đối với đông đảo nhân dân lao động. Dễ nhớ, dễ hiểu và dễ thi hành, đảm bảo tính khoa học và tính đại chúng trong làm luật và đòi hỏi tính sáng tạo cao của nhà làm luật.

Tíêu chí minh bạch của pháp luật còn thể hiện ở tính công khai rộng rãi của nó. Việc ban hành văn bản pháp luật, sửa đổi, bổ sung hoặc tuyên bố hết hiệu lực thi hành đều phải được thông báo rộng rãi đến tận người dân.

Sáu là, phải thường xuyên được hệ thống hoá, pháp điển hoá. Xã hội ngày càng phát triển và nội dung, lĩnh vực quản lý nhà nước cũng không ngừng được mở rộng nên hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ngày càng nhiều. Trong đời sống xã hội, người bị quản lý cũng như người quản lý muốn có quyết định đúng luật phải tra cứu, tham khảo nhiều quy phạm pháp luật nằm rải rác trong các văn bản pháp luật. Muốn đầu tư vào bất cứ lĩnh vực nào, nhà đầu tư phải nghiên cứu kỹ lưỡng hàng loạt văn bản pháp luật như Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, Luật Đất đai, các luật thuế, Bộ luật Lao động,… Để giúp công dân và tổ chức tra cứu thuận tiện thì Nhà nước cần tổ chức tốt công tác hệ thống hoá pháp luật theo các lĩnh vực quản lý.

Đời sống xã hội diễn ra vô cùng phong phú, sống động và nhà làm luật không thể lường trước được mọi góc độ, khía cạnh của các vấn đề, không thể dự báo được chính xác mọi tình huống sẽ xảy ra. Nhà làm luật trên cơ sở của thực tiễn sáng tạo ra đạo luật và đến khi đạo luật thâm nhập vào đời sống lại gặp muôn vàn tình huống mới. Điều này đòi hỏi pháp luật phải sửa đổi, bổ sung và nếu cần thiết phải hướng dẫn thi hành để áp dụng thống nhất. Việc sửa đổi, bổ sung, hướng dẫn thi hành pháp luật cần được thực hiện thường xuyên. Đây chính là công tác pháp điển hoá pháp luật. Nhà nước cần có kế hoạch nâng cao dần trình độ pháp điển hoá pháp luật cho cán bộ, công chức nhằm loại bỏ các mâu thuẫn, trùng lặp, chồng chéo, lỗi thời của pháp luật hiện hành, bổ sung những điều luật mới rồi hệ thống hoá chúng lại thành các bộ luật như Bộ luật Dân sự, Bộ luật Hình sự… để sau một thời gian nữa có thể xây dựng được Bộ Tổng luật cho quốc gia.

3. Trình độ, kỹ năng, nghệ thuật áp dụng pháp luật trong đời sống xã hội

Nhà nước ban hành pháp luật để quản lý xã hội. Để quản lý xã hội có hiệu quả, Nhà nước phải đồng thời làm tốt hai hoạt động gắn chặt với nhau là xây dựng pháp luật và thực hiện pháp luật. Muốn phát huy tính hiệu quả của một công cụ nào đó đòi hỏi người sử dụng phải có trình độ, kỹ năng, nghệ thuật. Nghệ thuật sử dụng càng điêu luyện thì chức năng của công cụ càng được phát huy.

Thực hiện pháp luật được thể hiện qua các hình thức: tuân thủ pháp luật, thi hành pháp luật, sử dụng pháp luật và áp dụng pháp luật. Nếu mọi chủ thể pháp luật đều có thể thực hiện ba hình thức đầu thì áp dụng pháp luật là hình thức luôn luôn có sự tham gia của Nhà nước: Nhà nước thông qua các cơ quan có thẩm quyền hoặc nhà chức trách tổ chức cho các chủ thể thực hiện các quy định của pháp luật.

Áp dụng pháp luật là hoạt động thực hiện pháp luật của các cơ quan nhà nước, các công chức nhà nước và các tổ chức, cá nhân được Nhà nước giao quyền. Áp dụng pháp luật là hoạt động đòi hỏi tính sáng tạo cao. Người thực hiện áp dụng pháp luật đòi hỏi phải có kỹ năng đạt đến trình độ nghệ thuật của nó. Cũng là một phiên toà xét xử về cùng một loại án, một tội danh, đối tượng phạm tội, hoàn cảnh phạm tội gần giống nhau nhưng kết quả xử không phải lúc nào cũng giống nhau, mà thậm chí còn trái ngược nhau. Dưới sự chủ toạ của Thẩm phán A, phiên toà diễn ra hết sức trang nghiêm, trật tự. Nội dung thẩm vấn công khai trước Toà đã làm sáng tỏ các tình tiết của vụ án và bản án được thông qua trước sự tâm phục, khẩu phục của bị cáo và những người chứng kiến cũng như dư luận. Tác dụng của bản án mang tính giáo dục sâu sắc. Nhưng với Thẩm phán B thì phiên toà diễn ra lộn xộn, các tình tiết vụ án không được soi xét kỹ lưỡng gây mất lòng tin của những người chứng kiến và bản án được thông qua tại phiên toà chưa thật đạt lý, thấu tình, dẫn đến kháng cáo, kháng nghị. Như vậy, vấn đề ở đây không phải do lỗi của bản thân pháp luật mà do kỹ năng áp dụng pháp luật giữa hai thẩm phán khác nhau, người đạt trình độ nghệ thuật, còn người khác tỏ ra yếu kém.

Áp dụng pháp luật trong tất cả các lĩnh vực: quản lý hành chính, quản trị kinh doanh, sản xuất, dịch vụ… đều đòi hỏi phải đạt trình độ nghệ thuật. Cũng là giải phóng mặt bằng để xây dựng các dự án quốc gia nhưng trường hợp này thì được nhân dân ủng hộ, trường hợp khác lại bị dân chúng phản đối. Rõ ràng hai Hội đồng giải phóng mặt bằng có trình độ áp dụng pháp luật khác nhau. Gần đây, tại Thủ đô Hà Nội xảy ra một số trường hợp lái xe chống lại một cách quyết liệt việc yêu cầu dừng xe của cảnh sát giao thông. Lẽ dĩ nhiên lái xe vi phạm luật giao thông thì phải xử lý nhưng cách xử lý của một số cảnh sát giao thông tỏ ra vụng về, không thuyết phục và thậm chí chưa đúng luật.

Áp dụng pháp luật đạt đến trình độ nghệ thuật khi đáp ứng được các tiêu chí:

Phân tích kỹ lưỡng các tình tiết của vụ việc, tuyên truyền, giải thích pháp luật, biến tính bắt buộc của pháp luật thành tính tự nguyện, tự giác tuân thủ pháp luật của những người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan.

Cơ quan, nhà chức trách có thẩm quyền áp dụng pháp luật cần xem xét một cách khách quan, toàn diện và đầy đủ tất cả những tình tiết của vụ việc, làm sáng tỏ những sự kiện có liên quan; xác định đặc trưng pháp lý của vụ việc và tuân thủ các thủ tục hành chính, tư pháp trong suốt quá trình xem xét vụ việc. Tiếp đó, nhà chức trách có nghĩa vụ lựa chọn các quy phạm pháp luật cụ thể phù hợp để giải quyết vụ việc. Người áp dụng pháp luật phải làm sáng tỏ nội dung và tư tưởng của quy phạm pháp luật được lựa chọn để bảo đảm áp dụng đúng pháp luật. Đây là quá trình đòi hỏi tư duy sáng tạo. Đối phó với pháp luật là phản ứng tự nhiên của nhiều người về mặt tâm lý khi pháp luật động chạm đến lợi ích riêng tư. Ví dụ như, trong việc giải phóng mặt bằng để thực hiện các dự án phát triển kinh tế của đất nước, có địa phương nhân dân ủng hộ và tích cực thực hiện việc bàn giao diện tích, di dời chỗ ở, nhưng cũng có nơi, dân phản đối, buộc chính quyền phải ban hành lệnh cưỡng chế và khi đương sự chống đối quyết liệt, điểm nóng phát sinh. Nếu người áp dụng pháp luật có trình độ đạt đến nghệ thuật, họ sẽ giải thích pháp luật rõ ràng và đầy đủ cho đương sự, làm cho đương sự hiểu được đâu là quyền và lợi ích hợp pháp, đến giới hạn nào là vi phạm thì hạn chế được các điểm nóng. Pháp luật là chung nhưng trình độ áp dụng pháp luật khác nhau, văn hoá pháp lý khác nhau nên kết quả trái ngược nhau.

Trong việc tuân thủ pháp luật đòi hỏi cơ quan nhà nước, các nhà chức trách phải làm gương mới có thể đưa pháp luật vào cuộc sống. Việc áp dụng pháp luật phải đúng đối tượng, đúng vụ việc, đúng pháp luật, công khai, minh bạch, khách quan, chí công vô tư. Người áp dụng pháp luật phải biết lắng nghe ý kiến của nhân dân, phải tìm hiểu tâm tư nguyện vọng của họ thì họ sẽ hợp tác với chính quyền và tự nguyện chấp hành pháp luật. Nhân dân không chấp hành pháp luật trước hết lỗi thuộc về các nhà chức trách, chúng ta cần đứng từ góc nhìn đó để đánh giá trình độ, khả năng áp dụng pháp luật, thực thi công vụ của các nhà chức trách và yêu cầu họ tu dưỡng đạo đức, học tập nâng cao trình độ, kỹ năng áp dụng pháp luật

Phải đảm bảo sự hài hoà giữa các quy phạm tập quán, đạo đức với pháp luật trong hoạt động lập pháp, hành pháp và tư pháp.

Trong đời sống xã hội tồn tại năm loại quy phạm xã hội tiêu biểu: tập quán, đạo đức, tôn giáo, quy phạm của tổ chức chính trị – xã hội và pháp luật, trong đó mọi công dân thường phải tuân theo đầy đủ ba loại quy phạm là tập quán, đạo đức và pháp luật. Trên thực tế có nhiều trường hợp xảy ra xung đột giữa các loại quy phạm ấy. Đối với người dân, một nhà chức trách mẫu mực, biết xử sự là người vừa biết tôn trọng phong tục, tập quán của địa phương, vừa biết giữ gìn đạo đức tư cách của mình và gương mẫu trong việc chấp hành pháp luật. Khi tiến hành công tác lập pháp, hành pháp và tư pháp, việc đảm bảo tính hài hoà giữa các quy tắc phong tục, tập quán, đạo đức và pháp luật cần được đặc biệt chú ý mới giữ vững được ổn định xã hội. Trong công tác lập pháp phải bảo đảm cho các quy phạm pháp luật là chỗ dựa vững chắc vừa để bảo vệ, phát triển thuần phong, mỹ tục, đạo đức cao đẹp, vừa để phòng chống, ngăn chặn, xoá bỏ các hủ tục.

Phải bảo đảm tính kịp thời trong hoạt động lập pháp, lập quy.

Pháp luật đòi hỏi tính ổn định cao nhưng như thế không có nghĩa là nó bất biến, mà phải được kịp thời huỷ bỏ, sửa đổi các quy định đã lỗi thời, bổ sung và ban hành các văn bản quy phạm pháp luật mới nhằm điều chỉnh có hiệu quả các quan hệ xã hội đang biến đổi rất nhanh trong nền kinh tế thị trường. Lịch sử lập pháp của Việt Nam cho thấy, không hiếm trường hợp nhờ kịp thời ban hành pháp luật mới nên Nhà nước Việt Nam củng cố được vị thế vững chắc của mình về đối nội và đối ngoại, bảo đảm đất nước ổn định và phát triển bền vững. Trong công cuộc đổi mới, nhờ kịp thời sửa đổi, bổ sung nên hệ thống pháp luật Việt Nam ngày càng tương thích với các hệ thống pháp luật trên thế giới và điều đó bảo đảm nước ta hội nhập thành công vào khu vực và thế giới.

Chú thích:

(1) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, tập 47 (1986), Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2006, tr. 456-457.

TS. Lê Quốc Hùng – Gv trường ĐH Đông Đô

Theo: Tạp chí Nghiên cứu lập pháp điện tử

Lớn lên ở làng quê nên với tôi mùa Xuân là những hương đồng, gió nội và những cơn mưa phùn rả rích. Từ trong một ký ức rất xa, tôi luôn thấy những hình ảnh của một làng quê nhỏ bé, xưa cũ và phảng phất buồn trong mưa. Có ai đó viết về làng quê của tôi là “làng lúa, làng hoa” nên mùa xuân ở làng quê tôi cũng là mùa của sắc màu. Tôi yêu những điều giản dị ấy, những điều mà chỉ riêng mùa Xuân ở làng quê tôi mới có.
Khi cái rét buốt của mùa Đông đang đậm bỗng nhường chỗ trong giây lát cho một chút ấm nồng, bỗng nhiên trời xanh lên cao và những tia nắng phớt nhẹ “thế rồi mùa Xuân đến”. Trong chúng ta ai cũng mong đợi mùa xuân để xóa đi cái lạnh của những ngày đông giá, vậy mà khi Xuân đến vẫn cứ luôn bất ngờ. Bởi vì xuân quá đỗi dịu dàng. Mùa xuân ở làng quê tôi đẹp như một nàng thiếu nữ, trên môi luôn chúm chím sắc màu vàng của cánh đồng lúa chín và ánh mắt long lanh như giọt sương buổi sớm. Xuân đẹp mơ màng, mong manh.

Bởi vì xuân là giao hưởng của đất trời nên hoa lá tưng bừng mở hội. Trong những con đường làng, trên những cánh đồng, trên những mái nhà, tràn cả ra khắp thôn xóm là hoa và lá. Làng quê tôi mùa Xuân đến là yêu kiều đến thế, làm cho người ta phải sững sờ và đam mê. Mùa xuân ở làng quê chỉ cần đơn giản ngồi lại dưới hiên nhà, bên một chén trà, lắng nghe tiếng chim hót, tiếng gió thổi thì ta cảm thấy cuộc sống thật chan hòa và đẹp đẽ vô cùng. Mùa Xuân ở quê tôi thơ mộng đến vô cùng, nó đã cho tôi một sự đồng “Cảm Xuân” với Bảo Định Giang:

Ngồi ngắm chim ca trong nắng sớm

Nằm nghe suối hát khoảng đêm dài

Yêu đời ra sức chăm vườn cũ

Cho khúc nhạc Xuân trỗi giữa đời.

Xuân cứ đi rồi trở lại. Mỗi mùa Xuân là một mùa khác, mỗi mùa qua là một tôi khác. Xuân về, tức nhiên là Tết đến rồi. Những ngày lễ Tết thì lúc nào cũng thật hay, thật thích. Tôi cũng thích được dành một chút thời gian ở làng quê trong mùa Xuân để cảm nhận cái cảm giác ấm áp của tình làng, nghĩa xóm. Mọi cảm giác cùng làng quê đều hết sức tuyệt vời. Nếu mùa Xuân nào chúng tôi cũng cùng nối tay nhau đi dạo quanh cánh đồng để ngắm những bông lúa vàng trĩu hạt, để ngửi mùi hương của những hoa cỏ dại và để cho những cọng cỏ quấn vào chân một cách thích thú thì hay biết mấy.

Xuân ở làng quê tôi là như thế, còn mùa Xuân ở thành phố thì không thơ mộng như vậy mà rất nhộn nhịp. Trong những nẻo đường thành phố, đèn đường cũng không soi tỏ mọi thứ. Thành phố dịp Xuân sang là một bức tranh đủ màu. Những gam màu sáng nổi bật lên bởi những gam màu tối. Và những gam màu tối chìm dần đi trong ánh sáng mập mờ. Người thành phố cũng sắp đón Tết rồi! Mỗi người lại mang trong mình những thứ tình cảm khác nhau giống như bức tranh mà họ đang vẽ nên. Ngoài sân ga, bến xe và bến tàu những người xa quê trở về nhà. Họ lục tục kéo nhau trở về quê hương. Họ đã xa quê bao nhiêu năm rồi nhỉ? Năm năm, mười năm hay chỉ mới vài tháng. Thành phố nay vắng người hơn khi họ đi tìm những ngôi nhà với khoảng vườn trước ngõ, với nắng trưa nhè nhẹ, và tiếng chim thi thoảng đưa theo gió. Những người ở lại với thành phố mỗi người cũng mang một tâm trạng khác nhau. Có người vừa mất đi người thân, niềm vui đón Xuân chưa đến, nỗi buồn đã chợt dâng trào, biết bao điều muốn nói với người ra đi cũng không còn nói được. Có người ở nhà suốt những ngày tết, tưởng chừng Xuân không đến bên mình, không đi chơi cùng bạn bè, không lang thang qua những đường phố lung linh bao ánh đèn. Xuân sẽ đến và xoa dịu nỗi đau cho họ. Xuân sẽ đến thành phố bằng hoa mai màu vàng, câu đối màu đỏ, bằng nụ cười trẻ thơ, bằng gió lạnh của phương xa. Xuân sẽ đến, sẽ đến…

Và khi Xuân đến trong chúng ta ai cũng thích chúc tụng và muốn nghe những câu an lành, may mắn gặp nhiều điều như ý trong cuộc sống. Nhưng rồi khi chim én thôi liệng trên trời cao, xác pháo nằm xơ xác, im lìm dưới gốc mai vàng buồn bã từng cánh rơi tàn theo cơn gió Hạ, và rồi lại đến mùa Thu dịu dàng cười mỉm, làm đắm say bao lòng người thi sĩ. Chưa thỏa lòng giao cảm tình Thu với bao luyến lưu sông núi, cỏ cây, thì lại đến cái giá lạnh của mùa Đông. Xoay vần bốn mùa cứ thế nối tiếp hợp tan làm cho con người cũng vì đó mà trôi theo dòng đời sanh diệt. Càng bị thời gian cuốn trôi và sống trong sự chi phối của ngoại cảnh, chúng ta càng trầm luân trong hợp tan, thương ghét, hạnh phúc, khổ đau. Cứ thế mà đi trong đêm dài vô minh với con đường lầm kiến, chấp trước. Bởi lẽ không thoát ngoài ràng buộc của vọng niệm, nên mùa Xuân của chúng ta chỉ quanh quẩn trong món ăn ngon, quần áo mới và những bóng dáng màu sắc tạm bợ của thế gian. Cho nên nếu chúng ta càng dấn thân vào vòng vây giới hạn của mùa Xuân thì chúng ta càng bị thời gian vô thường quay cuồng trong sự khổ đau triền miên thì không bao giờ được sống với “Xuân bất tận” của Nhất Tâm:

Nghe gió Đông về trong trở trăn

Chuyển mình vạn vật đón Xuân hoàng

Thời gian vô tận Xuân vô tận

Vũ trụ vĩnh hằng đời vĩnh hằng

Cũ mới xoay dần cơ tiến hóa

Mất còn tiếp nối cuộc tuần hoàn

Đất trời rạng rỡ mùa giao hội

Thu mãn Đông tàn Xuân lại sang.

Như vậy, từ Xuân ở làng quê cho đến Xuân ở thành phố thì tất cả cũng đều là Xuân thôi! Tôi luôn cảm thấy mình bối rối và không tài nào diễn tả được hết những gì mà mùa Xuân đã khiến tôi cảm thấy, những ngôn từ khốn khổ, những nốt nhạc sai khuông… làm cho tôi phải ngoảnh nhìn lại những năm tháng sống xa quê hương với bao nghiệt ngã thăng trầm, trong cuộc sống vốn nhiều những danh lợi, hơn thua, quyền chức. Trong chúng ta nào ai có được phút giây huyền diệu, thiêng liêng nghe tiếng chuông chùa vọng đưa theo làn gió nhẹ giữa trời khuya với tiếng suối chảy rì rào, hòa điệu cùng âm thanh của muôn côn trùng, và càng không thể nào thấy được ánh trăng thanh hiền hòa, dịu mát trên mái chùa trong những đêm rằm, cho nên khi nhẹ bước trên đất mẹ, là khi chúng ta được trở lại cố hương của chính mình mà sống lại với những gì êm ái, sâu lắng, đậm đà nhất cho cuộc đời mình trong tràn đầy sức sống Xuân như tâm sự của Hải Phương:

Cây cối tiết Xuân chồi lộc lá

Rêu phong mái ngói, dấu thời gian

Khói hương thoang thoảng đưa theo gió

Ngan ngát hoa lan cạnh cổng chùa.

Chúng ta hãy dành cho mình một giây phút để quay về với tâm linh của chính mình thì thấy lòng mình thật êm ả và sống với cái hằng hữu mà nhìn Xuân như Đặng Hữu Ý:

Buổi sáng trước liêu vắng

Không một cánh mai vàng

Nhà sư thức dậy sớm

Tự biết Xuân vừa sang.

Trong mùa Xuân tươi đẹp tô thắm núi sông và giữa đất trời bát ngát một sức sống mãnh liệt với muôn ngàn kỳ hoa, dị thảo, thì chúng ta hãy để hồn mình hòa vào núi sông cho thêm nhiều ý nghĩa và thi vị. Giữa cuộc đời vốn lắm nhiều đau thương, bi lụy, chỉ có giác ngộ và thật sự giải thoát thì mới có một mùa “Xuân không hạn cuộc”.

Vậy, chúng ta hãy thức tỉnh và trở lại cuộc sống bình thường để lắng nghe hơi thở của mình với nhịp đập quả tim trong từng giờ, từng phút thì lòng chúng ta mới nhỏ nhẹ gọi “Xuân ơi”.

Viết bởi Thuần Nguyên

Nguồn: Tập san Pháp luân 59